Кулан хаан

Дойдубар Мэҥэ-Хаҥалас Балыктааҕар дьиэ-уот, хаһаайыстыба тэринэн эрэбит. Уруккаттан тыа сиригэр тирэхтээх буолары ордоробун, ол билигин өссө улахан суолталанна.Онон сибээстээн Нам Хатырыгар баар дьиэбитигэр саҥа хаһаайын көрдүүбүт. Биллэриитэ аллараа баар

*«Тыа сирэ - омук дьылҕата» IV общественнай форум*ФОРУМ ИС ХОҺООНО Уочараттаах «Тыа сирэ - омук дьылҕата» IV общественнай форум быйыл, о.а. 2025 сыл, бэс ыйын 30, от ыйын 1 күннэригэр Дьокуускай куоракка буолуоҕа. Санатар буолахха, I форум 2019 сыллаахха бэс ыйын 26-27 күннэригэр, II форум ити сыл ахсынньы 7 күнүгэр уонна III форум 2024 сыллаахха от ыйын 1,2 күннэригэр буолан ааспыттара. Маҥнайгы үс форум Саха сирин общественнаһын, сокуону оҥорор былааһын уонна ситэриилээх былааһын бэрэстэбиитэллэрэ бииргэ түмсэн тыа сирин олоҕун хайдах чөл тутан хаалар, сайыннарар туһунан ирэ-хото кэпсэтиилэрин, араас этиилэри киллэриилэрин майгытынан бэрт ситиһиилээхтик буолан ааспыттара. Быйылгы форум үс хайысханы хабыаҕа: *Бастакы хайысха. Оҥорон таһаарыыны сайыннарыы.* Cүөһү, сылгы иитиитин, сир оҥоһуутун субсидиялааһын механизмнарын дьүүллэһии. Нэһилиэккэ эти, үүтү уо.д.а. переработкалааһыны сайыннарыы, оҥорон таһаарыы саҥа көрүҥнэрин киллэрии, нэһилиэккэ тыа хаһаайыстыбатын үлэтин тэрийии правовой боппуруостара. Кооперациялар араас көрүҥнэрин үлэтин арыйыы. Агрооскуолалар т/х тэрилтэлэрин кытта бииргэ үлэлээн төрүт аһы оҥоруу технологиятыгар сысталларын көҕүлээһин. *Иккис хайысха. Нэһилиэк өйө - санаата.* Нэһилиэк оҕото, ыччата, төрөөбүт дойдутун историятынан киэн туттар, тыа сирин үлэтин сөбүлүүр майгытын иитии, сайыннарыы үлэтэ. Нэһилиэк былыргы уонна аныгы историятын, чулуу дьонун олоҕун бар дьон билиитигэр таһаарыы. Нэһилиэк олохтоохторугар, специалистарга, эдэр ыалларга толору хааччыллыылаах дьиэни тутууга ханнык экономическай, социальнай, хаһаайыстыбаннай механизмнар киириэхтэрин сөбүй? Оскуола, детсад, балыыһа үлэтин хаачыстыбалаах оҥорон, кулууп үлэтин күүһүрдэн тыа олоҕун таһымын үрдэтии, ыал элбииригэр үлэ ыытыы, киин сирдэртэн тыаҕа көһүү элбээн иһиитин ситиһии. Специалистар көмөлөрүнэн, холобур нутрициологтар, төрүт аһы пропагандалааһын. Нэһилиэк Сүбэтэ хайдах тэриллиэн уонна үлэлиэн сөбүн ырытыы. *Үһүс хайысха. Нэһилиэк тутула.* 2025 сылга Ил Түмэн ылыныахтаах олохтоох бэйэни салайыныы туһунан сокуонугар этиилэри киллэрии. Улуус уонна нэһилиэк икки ардыгар боломуочуйалары тыырыыга этиилэри киллэрии. Нэһилиэк сирин туһаныыга баар итэҕэстэри туоратыыга, ханнык судаарыстыбаннай уонна общественнай механизмнар оҥоһуллуохтарын сөбүй? Киинтэн, ол аата куораттан уонна улуус кииниттэн ыал, дьон көһөн тахсыытыгар туох судаарыстыбаннай, общественнай механизмнар баар буолуохтарын сөбүй?ФОРУМ ХААМЫЫТА *Форум мунньахтара "Муус Хайа" улахан саалатыгар барыахтара.* *Бастакы күн. Бэс ыйын 30 күнэ* *13.00 - 14.00* - Регистрация *14.00 - 18.00* Иккис хайысха мунньаҕа: Оҥорон таһаарыыны сайыннарыы. Модератордар: Скрябин Т.Н., Масаха М.И. *Иккис күн.* *От ыйын 1 күнэ* *09.00 - 13.00* Иккис хайысха мунньаҕа: "Нэһилиэк өйө-санаата". Модератор Сивцева И.А. *13.00 - 14.00* Эбиэт *14.00 - 17.00* Үһүс хайысха мунньаҕа: "Нэһилиэк тутула". Модератор Кириллин Н.Д. *17.00 - 18.00* Түмүктээһин Тэрийэр бөлөх.Бэс ыйын 24 күнэ, 2025 с*Баһаалыста тарҕатыҥ!*

Сүөһү иитиитигэр туттуллар сахалыы туомнар,Туҥуй бургунас аан бастаан төрөөтөҕүнэ, муоһун туйаҕын сүгэ өнчөҕүнэн тоҥсуйаллар: "Кыдьык -кылхах кыттыспатын, дьаҥ-дьаһах таарыйбатын, өлүү-сүтүү уолдьаабатын", - диэн тыл этиллэр. Ол кэнниттэн сүөгэй иирдэр (ытыйар) ытык угунан моонньутуттан кутуругун төрдүгэр диэри сиһин уҥуоҕун кэдэрээнниилдэр. "Куллуруут куллуруут, түүтээҕэр түргэн буол. Куллуруут куллуруут оттооҕор улгум буол, куллуруут, үрэх уутунуу өлгөм мүттээх буол", - дии-дии охсуолууллар. Ити өбүгэ саҕаттан илдьэ иһэр үгэстэрэ быһыылаах. Ыал эрэ барыта хотонун иһигэр саламалаах буолар. Сылгы сиэлэ, өрбөх сыыһын арааһын баайаллар. Ортотугар бэрт кыра туос ыаҕайаны баайаллар. Ынах бастаан төрөөтөҕүнэ, ынах уоһаҕыттан лабырыак диэн бөдөҥ алаадьы оҥоролор. Онтон бэрт кыраны ол ыаҕайаҕа угаллар. Ол аата хотон иччитигэр айах туттарыы диэн. Ити салама ыаҕайатын сэргэ тойон чөкчөҥөнү өлөрөн иһин-хоонньун ылан баран, көҥдөйүн саламаҕа ыйыллар. Чөкчөҥөттөн ньирэй абааһыта куттанар, ньирэй үөскүүр буоллун диэн. Сайын аан бастаан кымыстаан иһээри кулуннаах биэни туталлар. Биэ ыыр хаһаа таһыгар түптэлээн унаарыталлар. Онтулара үчүгэйдик күөдүйэн, буруолаабытын кэннэ, кулун көҕөнүн ол аата сулардаах көнтөһүн били түптэ буруотугар далбаатыы-далбаатыы кэриилэр уонна: "Алаас, алаас адарай аараабатын, алаас-алаас, өлүү-сүтүү уолдьаабатын", - диэн тыл этэллэр. Ол аата алаастыыр диэн, алаастаммыт быалаах кулун туох даҕаны ыарыыга дэҥҥэ оһолго ылларбакка, үчүгэйдик чэбдиктик сайылыыр диэн. Сайын сайылыкка тахсан баран, сайылык налыы дьахталлара мустан олорор сыһыыларын хатыҥар салама ыйыыллар. Түптэ бөҕөнү күөдьүтэллэр, онтуларыгар арыы куталлар уонна атыыр оҕустарын аҕалан хатыҥҥа баайаллар уонна арыылаах суораты оҕустарын үрдүгэр ыһаллар: "Уруй-уруй, соргу дьрҕоостун, уруй-уруй, дьол толоотун, уруй-уруй,илбис эргийбэтин, кырык кыттыспатын", - диэн алгыыллар. Онтуларын аата быйаҥ ыһыы диэн. Ол кэнниттэн үөрэн-көтөн, арааһы барытын сэһэргэһэн, арыылаах алаадьыларын, суораттарын сиэн, атыыр оҕустарын сиэтэн дьиэлэригэр тарҕаһаллар. Биир сайылыкка хас да ыал сайылыыр. икки-үс атыыр оҕус баар буолар. Ол оҕустар бэйэ-бэйэлэрэ хаһан даҕаны харсыбат буолаллара. Оннук иллээхтик сайылыыллар. Бука үөрэнэн хаалан, үөрдүһэн харсыбат буоллахтара. Былыр сүөһү ииттэр ыаллар халбаҥнаабат үөстэрэ итинник этэ.

https://youtu.be/bSAT6euWZpU?si=5CrpLztVa17tTmhf

"Саха итэҕэлэ" кинигэ сүрэхтэниитин түгэннэрэ